Rococo beschrijft een soort kunst en architectuur die begon in het midden van de 17e eeuw in Frankrijk. Het wordt gekenmerkt door delicate maar substantiële versieringen. Vaak geclassificeerd als eenvoudig als "laat-barok", bloeiden rococo-decoratieve kunst voor een korte periode voordat het neoklassiek de westerse wereld overspoelde.
Rococo is een periode in plaats van een specifieke stijl. Vaak wordt dit 18e-eeuwse tijdperk 'de rococo' genoemd, een periode die ongeveer begon met de dood van de Franse zonnekoning in 1715, Louis XIV, tot de Franse revolutie in 1789. Het was de pre-revolutionaire tijd van Frankrijk van groeiend secularisme en voortdurende groei. van wat bekend werd als de burgerij of de middenklasse. Patroons van de kunsten waren niet uitsluitend royalty's en aristocraten, dus kunstenaars en ambachtslieden konden een breder publiek van middenklasse-consumenten verkopen. Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) componeerde niet alleen voor de Oostenrijkse vorsten, maar ook voor het publiek.
De Rococo-periode in Frankrijk was een overgangsperiode. De burgerij was niet verplicht aan de nieuwe koning Louis XV, die slechts vijf jaar oud was. De periode tussen 1715 en toen Lodewijk XV in 1723 volwassen werd, staat ook bekend als de Régence, een tijd waarin de Franse regering werd geleid door een 'regent', die het regeringscentrum terug naar Parijs bracht vanuit het weelderige Versailles. Idealen van democratie voedden dit tijdperk van de rede (ook bekend als de Verlichting) toen de samenleving werd bevrijd van haar absolute monarchie. De schaal werd verkleind - schilderijen werden op maat gemaakt voor salons en kunsthandelaren in plaats van paleisgalerijen - en elegantie werd gemeten in kleine, praktische objecten zoals kroonluchters en soepterrine.
Een stijl van architectuur en decoratie, voornamelijk Frans van oorsprong, die de laatste fase van de barok rond het midden van de 18e eeuw vertegenwoordigt. gekenmerkt door overvloedige, vaak semi-abstracte versieringen en lichtheid van kleur en gewicht. - Dictionary of Architecture and Construction
Kenmerken van Rococo zijn het gebruik van uitgebreide rondingen en rollen, ornamenten in de vorm van schelpen en planten, en hele kamers zijn ovaal van vorm. Patronen waren ingewikkeld en details delicaat. Vergelijk de fijne kneepjes van de c. 1740 ovale kamer hierboven afgebeeld in het Hôtel de Soubise in Parijs met het autocratische goud in de kamer van de Franse koning Louis XIV in het paleis van Versailles, c. 1701. In Rococo waren vormen complex en niet symmetrisch. Kleuren waren vaak licht en pastel, maar niet zonder een krachtige scheut helderheid en licht. Het aanbrengen van goud was doelgericht.
"Waar de barok zwaar, massief en overweldigend was", schrijft William Fleming, professor in de schone kunsten, "is de rococo delicaat, licht en charmant." Niet iedereen was gecharmeerd door Rococo, maar deze architecten en kunstenaars namen risico's die anderen eerder niet hadden genomen.
Schilders uit het Rococo-tijdperk waren niet alleen vrij om geweldige muurschilderingen voor grote paleizen te maken, maar ook kleinere, meer delicate werken die in Franse salons konden worden getoond. Schilderijen worden gekenmerkt door het gebruik van zachte kleuren en vage contouren, gebogen lijnen, gedetailleerde versieringen en een gebrek aan symmetrie. Het onderwerp van schilderijen uit deze periode werd krachtiger - sommige ervan kunnen zelfs volgens de normen van vandaag als pornografisch worden beschouwd.
Tijdens de jaren 1700 werd een zeer decoratieve stijl van kunst, meubels en interieurontwerp populair in Frankrijk. Genoemd Rococo, combineerde de weelderige stijl de delicatesse van Franse rocaille met Italiaanse barocco, of barokke, details. Klokken, fotolijsten, spiegels, schoorsteenmantels en kandelaars waren enkele van de nuttige objecten die werden verfraaid om collectief bekend te worden als 'decoratieve kunst'.
In het Frans verwijst het woord rocaille naar rotsen, schelpen en de schelpvormige ornamenten gebruikt op fonteinen en de decoratieve kunst van die tijd. Kandelaars in Italiaans porselein versierd met vis, schelpen, bladeren en bloemen waren alledaagse ontwerpen uit de 18e eeuw.
Generaties groeiden op in Frankrijk en geloofden in het absolute, dat de koning door God werd bekrachtigd. Bij de dood van koning Lodewijk XIV kwam het begrip 'goddelijk recht van koningen' ter discussie en werd een nieuw secularisme onthuld. De manifestatie van de bijbelse cherub werd de ondeugende, soms ondeugende putti in schilderijen en de decoratieve kunst van de rococo-tijd.
Als een van deze kandelaars enigszins bekend voorkomt, kan het zijn dat veel van de Walt Disney-personages in Beauty and the Beast Rococo-achtig zijn. Vooral het kandelaarpersonage Lumiere van Disney lijkt op het werk van de Franse goudsmid Juste-Aurèle Meissonnier (1695-1750), wiens iconische candélabre, c. 1735 werd vaak geïmiteerd. Het is niet verwonderlijk om te ontdekken dat het sprookje La Belle et la Bête opnieuw werd verteld in een Franse publicatie uit 1740 - het tijdperk van de rococo. De Walt Disney-stijl zat precies op de knop.
De drie bekendste Rococo-schilders zijn Jean Antoine Watteau, François Boucher en Jean-Honore Fragonard.
Het hier weergegeven schilderdetail uit 1717, Les Plaisirs du Bal of The Pleasure of the Dance van Jean Antoine Watteau (1684-1721), is typerend voor de vroege Rococo-periode, een tijdperk van veranderingen en contrasten. De setting is zowel binnen als buiten, binnen grootse architectuur en opengesteld voor de natuurlijke wereld. Mensen zijn verdeeld, misschien per klasse, en op zo'n manier gegroepeerd dat ze zich nooit kunnen verenigen. Sommige gezichten zijn verschillend en sommige zijn wazig; sommigen hebben hun rug naar de kijker gekeerd, terwijl anderen verloofd zijn. Sommigen dragen lichte kleding en anderen lijken verduisterd alsof ze ontsnapt zijn aan een Rembrandt-schilderij uit de 17e eeuw. Het landschap van Watteau is van de tijd en anticipeert op de komende tijd.
François Boucher (1703-1770) staat tegenwoordig bekend als de schilder van moedig sensuele godinnen en minnaressen, waaronder de godin Diane in verschillende poses, de liggende, halfnaakte Meesteres Brune en de liggende, naakte Meesteres Blonde. Dezelfde "minnares pose" wordt gebruikt voor een schilderij van Louise O'Murphy, goede vriend van koning Louis XV. Bouchers naam is soms synoniem met Rococo-kunst, net als de naam van zijn beroemde beschermheer, Madame de Pompadour, de favoriete minnares van de koning.
Jean-Honore Fragonard (1732-1806), een student van Boucher, staat erom bekend het typische Rococo-schilderij te maken - The Swing c. 1767. Tot op de dag van vandaag vaak geïmiteerd, is L'Escarpolette tegelijk frivool, ondeugend, speels, sierlijk, sensueel en allegorisch. De dame op de schommel wordt beschouwd als nog een andere minnares van een andere beschermheer van de kunsten.
Naarmate handgereedschap in de 18e eeuw verfijnder werd, werden ook de processen ontwikkeld met behulp van die hulpmiddelen. Inlegwerk is een ingewikkeld proces van het aanbrengen van hout- en ivoorontwerpen op een stuk fineer om aan meubels te bevestigen. Het effect is vergelijkbaar met parket, een manier om ontwerpen in houten vloeren te maken. Hier wordt een inlegwerkdetail getoond uit de commode Minerva en Diana van Thomas Chippendale, 1773, door sommigen beschouwd als het beste werk van de Engelse meubelmaker.
Franse meubels gemaakt tussen 1715 en 1723, voordat Lodewijk XV volwassen werd, worden over het algemeen Frans Régence genoemd - niet te verwarren met de Engelse regentschap, die ongeveer een eeuw later plaatsvond. In Groot-Brittannië waren de stijlen Queen Anne en William en Mary laat populair tijdens de Franse Régence. In Frankrijk komt de Empire-stijl overeen met English Regency.
Louis XV-meubels kunnen worden gevuld met marqueterie, zoals kaptafel in eikenhout in Louis XV-stijl, of sierlijk gesneden en verguld met goud, zoals Louis XV gesneden houten tafel met marmeren blad, 18e eeuw, Frankrijk. In Groot-Brittannië was de bekleding levendig en gedurfd, zoals Engelse decoratieve kunst, walnoten bank met Soho-tapijt, c. 1730.
Terwijl uitgebreide barokke architectuur wordt gevonden in Frankrijk, Italië, Engeland, Spanje en Zuid-Amerika, vonden de zachtere rococo-stijlen een thuis in heel Duitsland, Oostenrijk, Oost-Europa en Rusland. Hoewel Rococo grotendeels beperkt was tot interieur en decoratieve kunst in West-Europa, was Oost-Europa verliefd op Rococo-stijlen zowel binnen als buiten. In vergelijking met de barok is de Rococo-architectuur vaak zachter en sierlijker. Kleuren zijn bleek en gebogen vormen domineren.
Catherine I, keizerin van Rusland van 1725 tot haar dood in 1727, was een van de grote vrouwelijke heersers van de 18e eeuw. Het paleis genoemd naar haar in de buurt van St. Petersburg werd in 1717 begonnen door haar man, Peter de Grote. Tegen 1756 werd het uitgebreid in omvang en glorie, specifiek om het Versailles in Frankrijk te evenaren. Er wordt gezegd dat Catharina de Grote, keizerin van Rusland van 1762 tot 1796, de Rococo extravagantie ten zeerste afkeurde.
Belvedere Palace in Wenen, Oostenrijk werd ontworpen door architect Johann Lukas von Hildebrandt (1668-1745). De Lower Belvedere werd gebouwd tussen 1714 en 1716 en de Upper Belvedere werd gebouwd tussen 1721 en 1723 - twee massieve barokke zomerpaleizen met rococo-decoraties. Marble Hall bevindt zich in het bovenste paleis. De Italiaanse rococokunstenaar Carlo Carlone kreeg de opdracht voor de plafondfresco's.
Uitbundige rococo-stijl interieurs kunnen verrassend zijn. De sobere exterieurarchitectuur van de Duitse kerken van Dominikus Zimmermann suggereert niet eens wat er in zit. De 18e-eeuwse Beierse bedevaartskerken van deze gepleisterde meester zijn studies in twee gezichten van architectuur - of is het kunst?
Dominikus Zimmermann werd geboren op 30 juni 1685 in het Wessobrunn-gebied van Beieren, Duitsland. De abdij van Wessobrunn was de plaats waar jongemannen het oude ambacht van werken met stucwerk leerden kennen, en Zimmerman was geen uitzondering en werd onderdeel van wat bekend werd als de Wessobrunner School.
Tegen de jaren 1500 was de regio een bestemming geworden voor christelijke gelovigen in genezende wonderen, en lokale religieuze leiders moedigden de trek van externe pelgrims aan en hielden deze voort. Zimmermann werd ingeschakeld om verzamelplaatsen voor wonderen te bouwen, maar zijn reputatie berust op slechts twee kerken gebouwd voor de pelgrims - Wieskirche in Wies en Steinhausen in Baden-Wurttemberg. Beide kerken hebben eenvoudige, witte buitenkanten met kleurrijke daken - verleidelijk en niet-bedreigend voor de gewone pelgrim op zoek naar een genezend wonder - maar beide interieurs zijn oriëntatiepunten van het Beierse Rococo decoratieve stucwerk.
Rococo-architectuur bloeide in Zuid-Duitse steden in de jaren 1700, afkomstig uit de Franse en Italiaanse barokke ontwerpen van die tijd.
Het ambacht om het oude bouwmateriaal, stucwerk, te gebruiken om oneffen muren glad te maken, was gangbaar en gemakkelijk omgezet in een imitatiemarmer genaamd scagliola (skal-YO-la) - een materiaal goedkoper en gemakkelijker om mee te werken dan het maken van pilaren en kolommen van steen. De lokale wedstrijd voor stucwerkkunstenaars was om het pasteuze gips te gebruiken om ambacht in decoratieve kunst te transformeren.
Men vraagt zich af of de Duitse stucwerkmeesters bouwers van kerken voor God waren, dienaren van christelijke pelgrims, of promotors van hun eigen kunstenaarschap.
"Illusie is in feite waar de Beierse rococo om draait, en het is overal van toepassing", beweert historicus Olivier Bernier in de New York Times, "Hoewel de Beiers toegewijde katholieken waren en blijven, is het moeilijk om niet te voelen dat er is iets heerlijk niet-religieus aan hun 18e-eeuwse kerken: meer een kruising tussen salon en theater, ze zitten vol beminnelijk drama."
Het eerste succes van Zimmerman, en misschien de eerste rococo-kerk in de regio, was de dorpskerk in Steinhausen, voltooid in 1733. De architect vroeg zijn oudere broer, de fresco-meester Johann Baptist, om het interieur van deze bedevaartskerk nauwgezet te schilderen. Als Steinhausen de eerste was, wordt de bedevaartskerk van Wies uit 1754, die hier wordt getoond, beschouwd als het hoogtepunt van de Duitse rococo-decoratie, compleet met een allegorische hemeldeur in het plafond. Deze landelijke kerk in de wei was opnieuw het werk van de gebroeders Zimmerman. Dominikus Zimmerman gebruikte zijn stuc- en marmerbewerkende kunstenaarschap om het weelderige, sierlijke heiligdom te bouwen binnen de ietwat eenvoudige, ovale architectuur, zoals hij eerst in Steinhausen had gedaan.
Gesamtkunstwerke is het Duitse woord dat het proces van Zimmerman verklaart. Dit betekent "totale kunstwerken" en beschrijft de verantwoordelijkheid van de architect voor zowel het exterieur- als interieurontwerp van hun structuren - de constructie en decoratie. Meer moderne architecten, zoals de Amerikaan Frank Lloyd Wright, hebben dit concept van architecturale controle ook omarmd, van binnen en van buiten. De 18e eeuw was een overgangstijd en misschien het begin van de moderne wereld waarin we vandaag leven.
In Spanje en haar koloniën werd het uitgebreide stucwerk bekend als churrigueresque naar de Spaanse architect José Benito de Churriguera (1665-1725). De invloed van Franse Rococo is hier te zien in het gebeeldhouwde albast van Ignacio Vergara Gimeno naar een ontwerp van architect Hipolito Rovira. In Spanje werden door de jaren heen gedetailleerde details toegevoegd aan zowel kerkelijke architectuur zoals Santiago de Compostela als seculiere woningen, zoals dit gotische huis van de Markies de Dos Aguas. De renovatie van 1740 gebeurde tijdens de opkomst van Rococo in de westerse architectuur, wat een traktatie is voor de bezoeker van wat nu het National Ceramics Museum is.
Schilderijen met allegorische onderwerpen kwamen veel voor bij kunstenaars die niet gebonden waren aan aristocratische heerschappij. Kunstenaars voelden zich vrij om ideeën uit te drukken die door alle klassen zouden worden gezien. Het hier getoonde schilderij, Time Unveiling Truth in 1733 van Jean-François de Troy, is zo'n scène.
Het originele schilderij dat in de National Gallery in Londen hangt, belichaamt de vier deugden aan de linkerkant: standvastigheid, gerechtigheid, matigheid en voorzichtigheid. Onzichtbaar in dit detail is het beeld van een hond, het symbool van trouw, zittend aan de voeten van de deugden. Langs komt Vadertijd, die zijn dochter, waarheid openbaart, die op zijn beurt het masker van de vrouw rechts trekt - misschien het symbool van fraude, maar zeker een wezen aan de andere kant van de deugden. Met het Pantheon van Rome op de achtergrond wordt een nieuwe dag ontmaskerd. Profetisch gezien zou neoklassiek gebaseerd op de architectuur van het oude Griekenland en Rome, zoals het Pantheon, de volgende eeuw domineren.
Madame de Pompadour, de minnaresmuze van koning Lodewijk XV, stierf in 1764 en de koning zelf stierf in 1774 na decennia van oorlog, aristocratische weelde en het bloeien van het Franse Derde Landgoed. De volgende in de rij, Louis XVI, zou de laatste zijn van het Huis van Bourbon om Frankrijk te regeren. Het Franse volk schafte de monarchie in 1792 af, en zowel koning Louis XVI als zijn vrouw, Marie Antoinette, werden onthoofd.
De Rococo-periode in Europa is ook een periode waarin de Founding Fathers van Amerika werden geboren - George Washington, Thomas Jefferson, John Adams. Het tijdperk van de verlichting culmineerde in een revolutie - zowel in Frankrijk als in het nieuwe Amerika - toen de rede en de wetenschappelijke orde overheersten. "Vrijheid, gelijkheid en broederschap" was de slogan van de Franse revolutie en de rococo van overdaad, frivoliteit en monarchieën was voorbij.
Professor Talbot Hamlin, FAIA, van de Columbia University, heeft geschreven dat de 18e eeuw transformerend was in de manier waarop we leven - dat de huizen van de 17e eeuw tegenwoordig musea zijn, maar de huizen van de 18e eeuw nog steeds functionele woningen zijn, praktisch gebouwd om een menselijke schaal en ontworpen voor het gemak. "De reden die zo'n belangrijke plaats in de filosofie van die tijd begon in te nemen, " schrijft Hamlin, "is het leidende licht van de architectuur geworden."
